Đạo đức Phật giáo luôn xem giới luật là những nguyên tắc cơ bản mang tính bền vững cũng như ổn định và không thay đổi. Đôi lúc yêu cầu từ thực tiễn đời sống đòi hỏi cần có sự bổ sung về chuẩn mực đạo đức mang tính hỗ trợ. Đạo Phật còn là tôn giáo xuất phát từ chính hiện thực con người, nhằm hướng bản thân con người có thể đi đến hạnh phúc an lạc. Sở dĩ được tôn vinh như vậy là do toàn bộ những giáo lý của Đức Phật đều thể hiện một nếp sống đạo đức luôn có những đặc trưng riêng biệt, nổi bật mà khi con người trải nghiệm và nhận chân được các giá trị hạnh phúc.
Đạo đức Phật giáo và hạnh phúc con người
Chúng ta có thể nói hết thảy lời dạy của đức Phật đều trực tiếp đến vấn đề đạo đức và con người cần. Phải định nghĩa về vấn đề này như thế nào cho phù hợp với dụng ý thuyết pháp độ sanh của đạo Phật, sau đó ứng dụng vào chính thế giới loài người của mỗi chúng ta. Như vậy Đạo đức Phật giáo luôn là một nếp sống đem lại hạnh phúc cho bản thân con người cũng như đề cao giá trị hay một nếp sống trong sạch thanh tịnh, lành mạnh, biết loại bỏ các pháp bất thiện, không đi đôi với khổ và giải thoát các triền phược cũng như dục trưởng dưỡng, có thể thấy nếp sống trong trí tuệ đóng vai trò then chốt và hài hòa với thiên nhiên cũng như con người.
Nhận thức cơ bản của nền đạo đức Phật giáo
Giáo lý duyên khởi cũng đã xác định con người luôn tương quan mật thiết với thế giới. Khổ đau đôi khi nằm ngay trong chính thân ngũ uẩn nên cũng do duyên. Ðiều này có nghĩa là khi ái diệt, thủ diệt thì chắc chắn đau khổ. Nhưng khổ diệt chính là nguồn gốc của hạnh phúc, an lạc, và giải thoát sẽ xuất hiện. Con người chắc chắn có thể tự mình nhanh chóng hay tức thời dập tắt đi ái, thủ để có thể cảm nhận được hạnh phúc ngay trong hiện tại.
Giá trị đạo đức và tâm linh giúp những thành công trên thế gian
Kinh điển cổ thời luôn coi những mưu sinh có đạo đức như một ân huệ đích thực và xem đức tính về đạo đức cũng như tâm linh của con người chắc chắn góp phần vào những thành công hơn là làm trở ngại. Người ta chắc chắn phải nắm bắt cơ hội khi có được và sẽ cố gắng mang hạnh phúc cho bản thân mình, gia đình hay thân hữu, đó là điều tốt đẹp nhất để đưa tới việc tái sinh vào cõi thiên đàng.
Đạo đức Phật giáo là từ tâm
Phải tiếp xúc với tất cả mọi người bản thân mình mới hiểu được sự đa dạng của cuộc sống. Tấm lòng con người biết rộng mở đón nhận tất cả và không oán thù, hay ganh tỵ cũng như hiềm khích thì lúc đó mới thấy an lạc thật sự. Đây chính là một điểm đặc biệt của Phật giáo có thể áp dụng được cho mọi thời đại. Nếu con người biết thương yêu nhau và xóa bỏ đi những hiềm khích, đố kỵ hay tranh chấp không đáng có. Hoặc tánh tham lam ích kỷ thì chắc chắn thế giới không còn tiếng súng và mọi người nhận ra nhau bằng chính tình thương chân thật.
Đạo đức Phật giáo tức là tuân thủ những nguyên tắc sống
Bằng những giới luật Phật chế, mỗi người chúng ta sống tại gia hay xuất gia đều được yên ổn trong chính cuộc sống hiện tại. Đạo đức chắc chắn bắt đầu từ sự chấm dứt các tà hạnh và là năng lực cho sự chấm dứt ấy. Khi tâm mỗi người chúng ta có thể bây giờ chưa ở yên nhưng nhờ thân biết giữ giới luật nên tạm thời bản thân không vi phạm những nguyên tắc đạo đức mà xã hội quy ước và đảm bảo được sự bình an tâm hồn. Chắc chắn có giới mới có đức, con người nếu chấm dứt cái ác thì thiện pháp sẽ tỏa sáng, chắc hẳn nguyên lý này luôn có mặt và bổ trợ cho nhau. Đức Phật luôn khiển trách những con người phạm giới bởi đó chính tà hạnh không đạo đức, bản thân người ấy đã vi phạm những nguyên tắc tối thiểu cần có của một thành viên dù trong bất cứ môi trường xã hội nào.
Đạo đức Phật giáo chính là một hệ thống xuất thế, giá trị của nó thiên về nội tâm cũng như phản tỉnh hơn là xử lý các quan hệ bề ngoài chính vì vậy nên Phật giáo luôn phát huy tối đa tính sự tự chủ cá nhân trong việc thực hành và thực hiện các quy tắc đạo đức. Sự phán xét chính là nghiệp báo nó điều chỉnh đạo đức của cá nhân con người theo quy luật nhân quả tự tại. Phật giáo với những khung chuẩn giá trị đạo đức đúng mức có thể được xem như là một chiếc gương trong sáng về nhân sinh để bản thân mỗi người có thể soi mình vào đó và nhận chân được giá trị đích thực trong chính quảng đời vô cùng ngắn ngủi của mình trong thế giới này.
