Cúng sao giải hạn là tập tục đã tồn tại lâu đời và ăn sâu trong tâm thức phần lớn người Việt Nam. Tập tục này có nguồn gốc từ Lão giáo, nhưng ngày nay nhiều người lại lầm tưởng đây là tập tục của Phật giáo. Bởi lẽ, ngày nay lễ cúng sao giải hạn thường diễn ra ở các chùa. Người đứng ra tổ chức cúng là các quý thầy.

Ít ai tìm hiểu để biết lễ cúng sao có nguồn gốc từ Lão giáo, được dân gian hóa rồi ảnh hưởng đến Phật giáo. Một số người còn có quan niệm phê phán, bài bác cho đây là hủ tục, mê tín dị đoan. Nhưng thực tế có đến 80 phần trăm dân số Việt Nam theo Phật giáo, thậm chí có một số tín đồ đạo Cao Đài, Hòa Hảo, những người lương thiện đều tin vào sao hạn.

Muốn từ bỏ tập tục này không phải là điều đơn giản. Chúng ta thường cho rằng, triết lý Phật giáo là cao siêu, mầu nhiệm, không cần đến những tập tục kia. Nhưng chúng ta không biết rằng, trình độ dân trí của người dân ta còn thấp. Hơn nữa, đây là tập tục có từ ngàn xưa của ông cha sao có thể nói bỏ là bỏ được ngay?

Cúng sao giải hạn có phải là mê tín?

Phật giáo có thế mạnh là hội tụ đầy đủ cả hai mặt lý và sự. Khi hoằng dương Phật pháp muốn thành công phải vận dung cả hai mặt này. Trên phương diện triết lí, học thuật và lí luận, chúng ta nghiêng về lí. Nhưng trên phương diện tín ngưỡng dân gian, chúng ta phải nghiêng về sự. Lí và sự phải viên dung. Tổ Bồ Đề Đạt Ma vì chú trọng về lí nên cuộc đối thoại giữa ngài và vua Lương Vũ Đế đã thất bại. Các nhà truyền giáo Kitô đã thất bại ở Trung Quốc và một số nước phương Đông vì họ chống lại phong tục tập quán của người phương Đông.

Có một thực trạng rằng, trong cuộc thuyết pháp, số lượng người tham dự không đông bằng một cuộc cúng sao Hội. Hàng năm, ở mỗi chùa có tới hàng nghìn gia đình đến cúng sao giải hạn. Danh sách đọc từ 7 giờ tối tới 11 giờ khuya chưa hết. Có chùa, danh sách cúng sao hạn đọc mấy ngày chưa xong.

Loading...
Cúng sao giải hạn chùa Phúc Khánh
Biển người tham dự lễ cúng sao giải hạn đầu năm tại chùa Phúc Khánh, Hà Nội

Vì sao lại có tình hình như vậy? Vì việc cúng sao liên quan trực tiếp đến sức khoẻ và sự nghiệp, vận thăng tiến của nhiều người. Trong khi nghe thuyết pháp lại kén chọn đổi tượng hơn. Nó tùy thuộc vào căn cơ và trình độ của mỗi người. Có người nghe hiểu có người nghe không hiếu. Có người nghe một cách say mê thích thú. Có người nghe ngủ gà ngủ gật. Cũng có người nghe hiểu để ứng dụng vào đời sống truy cầu sự an vui, hạnh phúc. Trong khi có người chỉ thỏa mãn tri thức… Do đó, hoằng dương Phật pháp phải nắm vững tâm lí của quần chúng. Nếu không chú ý đên tâm lí quần chúng, công cuộc hoằng pháp dễ bị thất bại.

Chính vì vậy, cho rằng cúng sao giải hạn là mê tín cũng chưa hẳn. Chúng ta biết rằng, cúng sao giải hạn là tập tục có nguồn gốc từ Lão giáo, nhưng khi cúng sao hạn lại không dùng kinh sách, nghi thức của Lão giáo mà dùng kinh và nghi thức Phật giáo. Đây là nhân duyên tốt để cho những ai chưa phải Phật tử được nghe lời kinh tiếng kệ, tiếng mõ tiếng chuông mà thức tỉnh thân tâm. Những ai đã là Phật tử rồi có dịp ôn lại lời kinh tiếng kệ để việc học Phật, tu Phật càng vững chãi và tinh tiến hơn.

Hơn nữa, qua việc cúng sao giải hạn chúng ta có điều kiện và cơ hội để tiếp cận, gần gũi hơn với quần chúng, giúp cho họ giải tỏa lo lắng, tìm ra phương pháp đế giảm bớt tác động xấu của vận hạn. Đồng thời qua việc đoán sao hạn, chúng ta có dịp khuyên họ hành thiện lánh dữ, thường đi chùa tụng kinh lạy Phật, bố thí cúng dường… Chẳng hạn, một người năm đó gặp sao xấu, hạn xấu, quý thầy sẽ khuyên người đó năm nay nên làm phúc, cúng dường Tam bảo, ăn chay mỗi tháng mấy ngày, bố thí cho người nghèo… tai ách sẽ thuyên giảm, tiêu trừ. Lời khuyên ấy chắc chắn Phật tử và người dân địa phương sẽ nghe và thực hiện.

Thực tế, nhiều người khi được cúng sao giải hạn và hành thiện, tích phúc, bố thí, cúng dường đã thấy mạnh khỏe hơn, làm ăn thuận lợi, phát đạt hơn. Từ đó họ càng tin tưởng vào Phật pháp. Đây là cơ hội tốt để quý thầy có dịp tiếp tục hướng dẫn họ tu tập, gieo trồng chủng tử thiện, gieo duyên lành với Phật pháp. Theo cách như vậy, cánh cửa đi vào Phật pháp với họ không còn cách xa nữa.

Không phải nghi lễ của Đạo Phật tại sao các chùa vẫn tổ chức?

Đạo Phật đã truyền vào Việt Nam hơn 2000 năm qua. Từ khi có mặt ở đất nước này, đạo Phật đã ăn sâu, thâm nhập vào tâm thức quần chúng, đã ảnh hưởng đến mọi sinh hoạt văn hóa xã hội, nghệ thuật, kiến trúc… Có thời đạo Phật quốc giáo, chiếm địa vị độc tôn như thời Lý – Trần. Nhưng do tinh thần tùy duyên, tinh thần bao dung, đạo Phật không bao giờ xóa bỏ văn hóa, tín ngưỡng bản địa hay bài bác tôn giáo khác. Trái lại đạo Phật đã dung hóa tín ngưỡng bản địa, đưa hệ thống tín ngưỡng này lên một tầm mức cao hơn.

Hệ thống tứ Pháp thờ tại chùa Pháp Vân ở miền Bắc là một điển hình cụ thể. Qua hệ thống này, đạo Phật Ấn Độ đã biến thành đạo Phật Việt Nam, Phật Pháp Vân được người dân Việt xem như đức Phật lập nên nền tín ngưỡng Phật giáo Việt Nam. Các tôn giáo như Lão giáo, Khổng giáo cũng được đạo Phật tiếp thu, dung hóa, cùng tồn tại phát triển và đã làm nên hệ thống Tam giáo đồng nguyên đặc thù ở Việt Nam.

Tinh thần dung hoá, không kỳ thị tín ngưỡng, tôn giáo khác đã làm cho đạo Phật được truyền bá khắp nơi, tác động, ảnh hưởng đên các tín ngưỡng và tôn giáo khác. Điều này trong sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo Việt Nam chúng ta thấy rất rõ. Đình miếu có lễ hội bao giờ cũng mời các nhà sư Phật giáo đến tụng kinh cầu an, chẩn tê cầu quốc thái dân an…

Các Nho gia xưa kia, do ảnh hưởng học thuyết của Chu Đôn Di và Trình Di nên đã chống đối Phật giáo, nhưng khi về già lại quy y hướng Phật. Các Nho sĩ như Trương Hán Siêu, Chu Văn An thời trẻ có ác cảm với Phật giáo, nhưng cuối cùng cũng trở về sống an nhàn, thanh tịnh ở chốn già lam. Ngược lại, khi giao lưu, dung hóa, Phật giáo cũng ảnh hưởng, tiếp thu từ các tín ngưỡng, tôn giáo trên các phong tục, giá trị nhân sinh quan, làm phong phú thêm kho tàng tín ngưỡng Phật giáo, đưa Phật giáo đồng hành cùng dân tộc. Việc tiếp thu tập tục cúng sao hạn từ Lão giáo qua dân gian rồi ảnh hưởng tới Phật giáo là một minh chứng cho sự dung hóa, tiếp thu tín ngưỡng, tôn giáo khác của Phật giáo.

Ngày nay ở Việt Nam, Lão giáo và Khổng giáo chỉ còn trên sách vở. Các tín ngưỡng, tập tục của các tôn giáo, tín ngưỡng bản địa hầu như chỉ còn thấy trong các chùa. Tất nhiên, khi đi vào Phật giáo, nó sẽ có sự cải biến cho phù hợp vói giáo lý nhà Phật. Nhưng xét trên nguồn gốc chúng lại xuất phát từ dân gian hoặc các tôn giáo khác. Điều này nói lên rằng, chùa chiền là nơi giữ gìn giá trị văn hóa quý báu của dân tộc. Khi ý thức được điều đó, chúng ta phải cố bảo lưu, duy trì và phát huy những giá trị tích cực để một mặt góp phần phát huy tín ngưỡng, bản sắc văn hóa dân tộc. Mặt khác, nó là những phương tiện tích cực để hoằng dương chính pháp Phật Đà.

Giải hạn chùa Phúc Khánh
Mọi người sẵn sàng đội mưa để dự lễ cúng sao từ bên ngoài cổng chùa Phúc Khánh

Đối với Phật tử và người dân, giữ gìn các tập tục của cha ông như tập tục cúng sao hạn (và những tập tục, phong tục khác) là tiếp bước cha ông, giữ gìn giá trị văn hóa của dân tộc. Trong thời đại giao lưu văn hóa toàn cầu, giữ gìn và phát huy cội nguồn văn hóa, tín ngưỡng truyền thống là việc làm cần thiết và đáng trân trọng. Bên cạnh đó, việc cử hành các nghi lễ, tập tục có nguồn gốc dân gian hay các tín ngưỡng khác tồn tại lâu đời ở Việt Nam trong các chùa, giúp cho Phật tử có dịp về chùa lễ Phật, làm việc phúc thiện, góp phần cải tạo bản thân, khiến cho xã hội ngày càng tốt đẹp hơn.

Nếu chùa Phật giáo, ngoài sinh hoạt tâm linh, sinh hoạt thuần túy Phật giáo lại còn mở rộng sinh hoạt văn hóa dân tộc, tín ngưỡng dân gian, thì chúng tôi tin rằng chùa Phật giáo sẽ trở thành nơi sinh hoạt tín ngưỡng, sinh hoạt văn hoá của toàn xã hội mà một thời ngôi chùa Phật giáo đã từng đảm nhiệm chức năng này. Ngày xưa, chùa Phật giáo đồng thời làm cả 2 nhiệm vụ là nơi sinh hoạt tâm linh và nơi sinh hoạt của cộng đồng làng xã. Ngày nay, chúng ta đưa ngôi chùa đi vào sinh hoạt đồng thời cả hai nhiệm vụ là đưa ngôi chùa trở về thực hiện hết chức năng vốn có của nó. Muốn thế, chúng ta phải mạnh dạn chấp nhận tất cả những sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng nhân gian diễn ra ở trong các ngôi chùa.

Nói thế, không có nghĩa chúng ta chấp nhận tràn lan tất cả các loại tín ngưỡng tạp nhạp, mê tín vào sinh hoạt trong chùa. Chúng ta phải chọn lọc, phải phân biệt tín ngưỡng nào là văn hóa, tín ngưỡng nào là phi văn hóa, tín ngưỡng nào là nhân bản, tín ngưỡng nào là phi nhân bản. Đồng thời phải làm mới lại tất cả những những hội lễ và tập tục trên cơ sở văn hóa, tâm linh và bối cảnh thời đại.

Ở đây, cúng sao hạn là một tập tục lâu đời của dân gian đi vào Phật giáo và được Phật giáo tiếp thu, giữ gìn từ đó đến nay. Như thế, nó chắc chắn không phải tập tục phi văn hóa, phi nhân bản. Bởi nếu nó phi văn hóa, phi nhân bản thì nó đã chết từ lâu. Cho nên, việc giữ gìn, làm mới lại nó và cho phép nó sinh hoạt trong các chùa Phật giáo không có gì xấu ác, mê tín cả. Ngược lại, đây là cách thức giữ gìn truyền thống văn hóa dân tộc và lấy đó làm một trong những cánh cửa phương tiện đưa người về Phật đạo.

Tuy nhiên, cũng như bất kỳ phong tục, tập tục nào khác, cúng sao hạn cũng có những mặt tiêu cực của nó.

Mặt tiêu cực của phong tục này

Bất kỳ một tập tục, nghi thức, hội lễ nào, từ lúc ra đời, trải qua sự biến đổi của các thời đại, những người thừa kế tập tục, nghi thức, hội lễ đó bao giờ cũng có những thêm bớt, làm biến đổi tập tục, nghi thức, hội lễ ban đầu. Hơn nữa, cùng một tập tục, nghi thức, hội lễ nhưng đối với triều đại này nó diễn ra theo một chiều hướng, triều đại kia lại theo chiều hướng khác, do tác động của ý thức hệ chính trị đang nắm quyền. Do đó, đến ngày nay, các tập tục, nghi thức, hội lễ chắn chắc đã có những biến đổi, thêm bớt. Một khi bị biến đổi, thêm bớt dưới tác đông chính trị, chúng thường biến đổi theo hướng tiêu cực.

Dưới thời thực dân Pháp xâm lược chúng ta thấy rõ đều đó. Đặc biệt không riêng gì các tín ngưỡng dân gian mà cả tôn giáo lớn như Phật giáo cũng bị xen vào những tín ngưỡng mê tín. Tục cúng sao hạn sao thoát khỏi tình trạng này. Đại loại các câu truyền miệng trong dân gian khi nói về sự cát hung của sao hạn ảnh hưởng đến con người được thêm vào mà không thấy có trong sách vở như: “Thái Bạch sạch cửa nhà”, “ Toán [Tán] là đi Tận là hết, Toán tận là đi hết”, “Huỳnh Tuyền là suối vàng”…

Từ những câu nói trên, qua sự đoán sao đoán hạn của những người không có Chánh tâm diễn dịch ra và tuyên bố một cách chắc nịch rằng: nếu sao đó, hạn đó mà không giải, không cúng thì sẽ hao tài, mất mạng... Từ đó, làm cho người mắc các sao hạn xấu luôn luôn run sợ, không dám khởi sự làm ăn hay đi đâu xa cả. Trong cơn sợ sệt quá độ, họ đi cúng sao giải hạn thì người cúng lại bày thêm những thứ lễ vật và nghi thức mang màu sắc mê tín như thỉnh bùa để đeo, làm phép… Nếu thấy không hết, họ lại đi vái van cầu xin Phật, xin thần đủ mọi nơi mọi chỗ. Rốt cuộc tiền mất tật mang. Trong khi cốt yếu của việc cúng sao giải hạn, nhất là cúng sao giải hạn theo quan niệm Phật là nền giáo dục răn đe, khuyến cáo người ta làm lành lánh dữ, làm thiện làm phúc để chuyển hóa tai ương thành sự tốt lành.

Cúng sao giải hạn là một phương tiện, một cách đưa Phật giáo đi vào cuộc đời, tranh thủ số lượng tín đồ. Nhưng nếu không khéo sẽ biến nó thành ra một sự cứu cánh thì sẽ đánh mất bản chất cứu cánh của Phật giáo là giải thoát. Giáo lí đạo Phật có khả năng dung hóa, hòa nhập nhưng không bao giờ biến chất. Vì nó được xây dựng trên nguyên tắc “Tùy duyên bất biến”. Tuy nhiên, nếu người làm công tác truyền bá giáo pháp không cẩn thận sẽ bị lôi cuốn theo dòng xoáy của cái phương tiện, đánh mất cứu cánh. Chúng ta xem sao đoán hạn, cúng giải cho một ai đó là cách thức đưa họ vào đạo, nhưng nếu chúng ta giảng giải không khéo, không thông và cử hành lễ cúng mang nặng hình thức phù chú bí ẩn thì vô tình chúng ta đưa họ vào con đường mê tín mà không hay biết.

Dâng sao giải hạn chùa Phúc Khánh
Năm nào chùa Phúc Khánh cũng tổ chức lễ dâng sao giải hạn vào đầu năm

Dâng sao giải hạn có nguồn gốc từ Lão giáo, được ông cha chúng ta tiếp thu, biến thành tập tục của mình và đã làm theo. Ngày nay, chúng ta tiếp tục tin theo là một trong những hình thức giữ gìn phong tục truyền thống dân tộc, làm cái việc cha ông đã làm. Nhưng vì hiện nay tập tục này hầu hết diễn ra ở các chùa nên dưới mắt một số người cho rằng, đây là tập tục mê tín của Phật giáo. Vì thế, nếu không làm rõ nguồn gốc và mục đích của Phật giáo khi thực hiện tập tục này, sẽ làm giảm giá trị ưu việt của Phật giáo. Thực tế này, một vài năm trước đây đã có một vài tờ báo xuyên tạc, cho đây là mê tín dị đoan. Trong khi, rõ ràng tập tục này là tập tục của Lão giáo. Phật giáo chỉ sử dụng tập tục này như một phương tiện giáo dục, răn nhắc mọi người lánh ác làm lành mà thôi.

Hiện nay, đa số những người cúng sao hạn là những người bình dân, họ luôn tin tuyệt đối vào Thần Phật, vào khả nằng chú nguyện, cầu nguyện của quý thầy. Do đó, cúng sao giải hạn nếu không đi đôi với việc khuyến thiện, nổ lực cá nhân sẽ dẫn đến tâm lí ỷ lại, trông chờ vào thế lực siêu hình, đánh mất khả năng tự độ của bản thân. Chưa kể, nếu không nhận thức rõ ý nghĩa, mục đích cúng, người được cúng giải sao hạn sẽ nghĩ mình đã cúng sao, giải hạn rồi thì an tâm, làm gì cũng được, thì quả là điều tại hại. Vô hình chung, nó dẫn đến tai họa cho cá nhân và xã hội.

Hiện nay, mỗi dịp lễ tết người ta đến chùa cúng sao giải hạn rất đông. Lợi dụng sự tín tâm của nhiều người, những kẻ vì lợi nhuận thường bày bán đủ các loại lễ vật cúng sao hạn trước các cửa chùa, gây ra cái nhìn không tốt về đạo Phật trong mắt của nhiều người đi lễ chùa. Một số chùa khi cử hành nghi thức cúng sao hạn cũng rất nặng nè, phiền phức, mang vẻ âm u huyền bí, làm mất sự trong sáng của nền tín ngưỡng Phật giáo và bản chất của tập tục. Và do đó, dễ biến tập tục này thành tập tục mê tín. Mong quý chùa có cử hành tập tục cúng sao hạn nên lưu ý điều này.

Nói tóm lại, bản thân tập tục cúng sao hạn tự nó không xấu cũng không hẳn là là hoàn toàn tốt. Không phải mê tín cũng hoàn toàn không phải không có những mặt trái. Xấu hay tốt, mê tín hay không mê tín là ở chỗ chúng ta theo tập tục đó với ý nghĩa, mục đích gì. Đối với Phật giáo, việc xác định mục đích, ý nghĩa của tập tục cúng sao hạn là việc làm rất quan trọng. Nếu xem cúng sao giải hạn như một phương tiện truyền bá Phật pháp, là một cách thức khuyên mọi người làm lành lánh dữ thì nó tốt. Ngược lại, xem nó như là cứu cánh và đưa thêm vào đó những nội dung tạp nhạp, bày ra những hình thức phù chú, mê hoặc thì nó xấu. Xấu hay tốt, tích cực hay tiêu cực là tùy ở chúng ta.

Loading...