Chùa Vĩnh Nghiêm (chữ Hán: 永嚴寺) là một danh lam, hiện tọa lạc tại số 339 Nam Kỳ Khởi Nghĩa (gần cầu Công Lý), thuộc phường 7, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh.
Lịch sử
Năm 1964, hai Hoà thượng Thích Tâm Giác và Thích Thanh Kiểm từ Bắc vào Nam truyền bá Phật giáo và đã cho xây chùa Vĩnh Nghiêm. Họ lấy nguyên mẫu thiết kế từ một ngôi chùa gỗ cùng tên là Vĩnh Nghiêm ở xã Đức La, tổng Trí Yên, phủ Tạng Giang, tinh Bắc Giang – Chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang), kiến lập từ đời vua Lý Thái Tổ, vốn là trung tâm truyền bá Phật giáo của thiền phái Trúc Lâm.
Chùa Vĩnh Nghiêm được xây dựng đến năm 1971 theo bản vẽ của kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng. Người đầu tiên sử dụng vật liệu hiện đại nhưng giữ nguyên những giá trị kiến trúc chùa Việt Nam truyền thống, có sự cộng tác của các ông Lê Tấn Chuyên và cổ Văn Hậu. Kỹ sư Bùi Văn Tố thiết kế kỹ thuật và ban kiến thiết miền Vĩnh Nghiêm cùa giáo hội Phật giáo Việt Nam thống nhất điều hành thực hiện xây dựng công trình.
Chùa Vĩnh Nghiêm được khởi cồng năm 1964 tại khu sình lầy bên cạnh rạch sông Thị Nghè cũ. Trong quá trình thi công, phải đổ thêm 40.000m3 đất lấp sình lầy. Công trình được hoàn thành về cơ bản vào năm 1971, gồm Phật điện, bảo tháp và cơ sở hạ tầng khác
Tiền xây dựng được lấy từ đóng góp công đức của chư tôn Hòa thượng, chư Thượng tọa, Đại đức tăng, ni và Phật tử, chủ yểu có nguyên quán ở miền Bắc sống tại miền Nam.
Năm 1982, chùa Vĩnh Nghiêm xây thêm bảo tháp Xá lợi Cộng Đồng, Tháp Xá Lợi Cộng Đồng xây phía sau, bên trái (từ cổng nhìn vào trong) Phật điện, có 4 tầng, cao 25 m dựng năm 1982, hoàn thành năm 1984. Tháp cũng được xây theo một kiểu khá độc đáo. Có các cầu thang từ sân dẫn lên trên. Đây là nơi để lọ đựng tro thi hài người chết mà thân nhân của họ gởi và gìn giữ ở chùa Vĩnh Nghiêm.
Tháp Đá gồm 7 tầng cao 14m của chùa Vĩnh Nghiêm được hoàn thành vào ngày 27 tháng 12 năm 2003, được coi là tháp đá cao nhất và công phu nhất Việt Nam.
Tháp Quán Thế Âm nằm bên trái (từ cổng nhìn vào trong) Phật điện, gồm 7 tầng, cao gần 40m, được xây cùng lúc với chùa. Tháp hình vuông, mỗi cạnh đáy 6 m. Ðỉnh tháp có 9 bánh xe vòng tròn và những hình khối tròn gọi là Long xa và Quy châu. Đây là ngôi tháp đồ sộ thuộc hàng bậc nhất trong các ngôi bảo tháp của Phật giáo Việt Nam
kiến trúc của chùa
Chùa chính xây dựng kiểu chữ “Công”, mặt hướng Đông Bắc, gồm một tầng trệt và một tầng lầu. Tầng trệt có giảng đường, Tổ đường, văn phòng, phòng khách, phòng chư tăng, cửa hàng pháp khí đồng, cửa hàng phát hành kinh sách.
Chùa Vĩnh Nghiêm giữ nét kiến trúc xưa với hàng mái ngói đao thẳng cong hai tầng ngay cổng Tam quan; mái chùa với những lối đi nối qua khoảng sân đến toà nhà chính và màu sắc theo đúng đặc điểm của kiến trúc truyền thống Việt Nam. Những công trình chạm khắc gỗ ở đây có bao lam tứ linh, bao lam cửu long và đặc biệt là có các phù điêu trên các hương án chạm các ngồi chùa danh tiếng tại Việt Nam và một số nước châu Á.
Toàn thể Phật điện gồm ba lớp: Bái điện, Bản điện và Địa Tạng đường kiến trúc theo kiểu chữ công. Các góc mái chùa đều uốn cong theo kiểu chùa miền Bắc: Mái trước chồng diêm. Chính giữa đỉnh nóc có bánh xe pháp luân và các góc có hình đầu phượng.
Chùa có một cửa Tam quan lớn dẫn vào sân, từ đây có thể thấy ngôi chùa có một hai tầng.
Tầng dưới cung có hai phần: phần ngoài, dưới sân thượng, cao 3,20m; phần trong, dưới Phật điện cao 4,20m. Tầng dưới được chia là nhà thờ tổ, giảng đường, văn phòng, thư viện, lớp học, phòng học, phòng tăng…
Từ dưới sân có ba cầu thang rộng, gồm 23 bậc, dẫn lên tầng trên. Ở đậy có một sân thượng rộng khoảng 10m. Phía tay phải có một gác chuông. Từ sân thượng lên tiếp mẩy bậc thềm nữa là tới bái điện, một tòa dài 35m, rộng 22m và cao 15m.
Chùa Vĩnh Nghiêm chỉ thờ ba bức tượng: Phật Thích Ca Mâu Ni và hai vị Bồ Tát Văn, Thù Sư Lợi, Đại Hạnh Phổ Hiền.
Bàn thờ được thiết lập ở bảo điện: chính giữa là Phật Thích Ca, bên trái có Vãn Thù Bồ Tát và bên phải là Phổ Hiển Bồ Tát. Những bức tượng này tương đối cao lớn, đường bệ, tượng hợp thống nhất trong không gian chùa cao rộng. Ở hàng hiên lối vào Chính điện, mỗi bên có một pho tượng Kim Cương Hộ Pháp khá lớn.
Tính đột phá trong kiến trúc ở chùa vĩnh Nghiêm là việc sử dụng vật liệu bê tông, cốt thép trong một kết cấu hoàn toàn mới so với việc xây dựng chùa trước đó. Kết cẩu này mang lại vẻ bề thế vững chãi, mọi chi tiết đều tôn nên sự uy nghi, rộng lớn.
Kiến trúc sư Khương Văn Mười đã đánh giá: “Đi tìm một bàn sắc không phải là đơn giản, đây là sự cố gắng rất lớn của Nguyễn Bá Lăng…” Có người còn nhận xét phong cách kiến trúc và việc sử dụng chất liệu mới của Nguyễn Bá Lăng trong chùa Vĩnh Nghiêm đã đặt nền móng cho một quan niệm mái: Giá trị truyền thống không nằm trong sự lặp lại mà trong sự cách tân sáng tạo.
Hằng năm, vào ngày mùng 8 tháng 12 âm lịch, ngày Đức Phật thành đạo, chùa Vĩnh Nghiêm đều tổ chức trọng thể lễ húy nhật Hòa thượng Thích Thanh Hanh (1838 – 1936), cố thiền gia pháp chủ Phật giáo Bắc Việt, được tôn xưng là tổ Vĩnh Nghiêm, có công rất lớn trong công cuộc chấn hưng Phật giáo vào những năm đầu thế kỷ 20.
